Zbliżający się czas urlopów wiąże się dla nas z nadziejami na upragniony odpoczynek, albo też z obawą i troską o to, czy uda nam się wypocząć i dobrze wykorzystać przerwę w pracy. Może tak być choćby dlatego, że każda zmiana trybu funkcjonowania wiąże się ze stresem.Wyobraź sobie, że wyjeżdżasz na upragniony urlop, a jednak coś idzie nie po Twojej myśli – rozczarował Cię standard hotelu, rozchorowało się dziecko. Twój umysł będzie podpowiadał Ci od razu różne wyjaśnienia. Być może wyjazd nie był wystarczająco dobrze zaplanowany? Może uważasz, że w ogóle nie powinieneś brać urlopu? Być może przyszło Ci do głowy, że to wina … (tu wstaw odpowiednią osobę – żony, męża, biura podróży, innych wczasowiczów)?

Opisane zjawisko dotyczy również reakcji na stres. Stres definiowany jest jako reakcja adaptacyjna organizmu w sytuacji rozbieżności między wymaganiami sytuacji a możliwościami jednostki. To znaczy, że nasz organizm musi się zmobilizować, aby poradzić sobie z sytuacją, w której się znaleźliśmy. Otóż, na poziom odczuwanego stresu wpływ mają nie tylko zewnętrzne wydarzenia, na które często nie mamy wpływu, ale też to, w jaki sposób je postrzegamy. Różne osoby mogą bardzo podobnym wydarzeniom nadawać odmienne znaczenie. Takie interpretacje powstają w ułamku sekundy i nie mamy na nie wpływu. Psychologia poznawczo-behawioralna nazywa je „myślami automatycznymi”. Są to myśli, których pojawienie się i treść jest efektem automatycznych procesów zachodzących w naszym umyśle, nie zaś świadomego działania, pogłębionej refleksji itp. Ich treść decyduje o odczuwaniu konkretnych emocji, reakcjach fizjologicznych czy pośrednio o zachowaniu.

Myśli automatyczne pozwalają na szybkie reakcje i są nam potrzebne, aby sprawnie funkcjonować. Jednakże obarczone mogą być pewnymi błędami, działającymi tak, jakbyśmy patrzyli przez zabrudzone okulary. Na co dzień przestajemy dostrzegać, że one w ogóle istnieją. Przyzwyczajamy się do nich uznając, że tak po prostu wygląda świat. Jednym z takich błędów jest myślenie czarno-białe. Wracając do opowieści o urlopie będzie to uznanie całego wyjazdu za porażkę. Inne tego typu zniekształcenia to np. pomijanie pozytywów, nadmierne uogólnianie czy czytanie w czyichś myślach.

Myśli automatyczne pojawiają się w Twojej głowie również teraz, gdy czytasz ten tekst. Z pewnością masz o nim jakąś opinię, ale poproszony o uzasadnienie musiałbyś się chwilę zastanowić. Tak samo myśli automatyczne zazwyczaj pozostają nieuświadomione, ale możemy nauczyć się je odczytywać.

Stres to nieprzyjemne uczucie, którego chcemy się jak najszybciej pozbyć i wrócić do równowagi. Nie mamy wbudowanego przełącznika, który pozwoliłby go odciąć. Kontrola stresu to szereg umiejętności, które można w sobie rozwinąć na wielu różnych poziomach. Należy do nich nauka odpoczynku i relaksu naszego ciała, ale też umiejętność obserwacji i kontroli samego siebie – swoich myśli, uczuć czy też potrzeb.

Marcin Domurat
psycholog
psychoterapeuta poznawczo-behawioralny